Ο ανθρωπομορφισμός της Θεότητας

Εάν επισκεφτείτε κάποιο χριστιανικό ναό και τύχει να δείτε μια εικόνα που απεικονίζει τη θεότητα, θα διαπιστώσετε ότι αυτή θα περιλαμβάνει έναν γηραιό κύριο καθήμενο σε θρόνο, με άσπρα γένια και καλοσυνάτο ύφος. Δίπλα του θα κάθεται ένας πιο νεαρός άντρας, ο Χριστός και επάνω τους ένα περιστέρι που συνήθως βρίσκεται μέσα σε Φως. Επάνω από τον γέροντα, το φωτοστέφανο ίσως είναι σε τριγωνική ή πυραμιδική μορφή ενώ τόσο ο ίδιος όσο και ο Χριστός θα κρατούν από μια γραφίδα που ακουμπάει πάνω σε μια σφαίρα που βρίσκεται ανάμεσά τους. Η παραπάνω περιγραφή αποτελεί τη συνηθέστερη απεικόνιση της Αγίας Τριάδας, δηλαδή του Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, οι οποίοι, όχι τυχαία, έχουν ζωγραφιστεί ώστε να αποτελούν κορυφές ενός νοητού τριγώνου.
Σε οποιαδήποτε άλλη απεικόνιση της χριστιανικής θεότητας αλλά και άλλων πάνθεων, ο Θεός, η υπέρτατη μορφή του, είναι ένας σεβάσμιος γέροντας, άλλοτε καλοσυνάτος αλλά και μερικές φορές αυστηρός, σοβαρός ή πολεμιστής. Η εικόνα του αυτή έχει εντυπωθεί τόσο ισχυρά μέσα μας που πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι πράγματι ο Θεός είναι ένας γέρος άνθρωπος τόσο στη μορφή όσο και στη συμπεριφορά. Άλλωστε, σπεύδουν να δικαιολογήσουν, "εμείς οι άνθρωποι είμαστε πλασμένοι κατ' εικόνα του, άρα κάπως έτσι θα είναι κι αυτός, απλά εκείνος είναι τελειότερος και πολύ πιο δυνατός από εμάς."
Στην πραγματικότητα το παραπάνω μοντέλο Θεού μπορεί να λειτουργήσει αρκετά καλά για αυτή τη μερίδα των ανθρώπων. Ο Θεός είναι ένας που μοιάζει πάρα πολύ με όλους εμάς, είναι πανάγαθος, δεν γνωρίζει καν τι σημαίνει κακό ή αν το γνωρίζει το έχει απορρίψει από παλιά και είναι εξαιρετικά πρόθυμος να εισακούσει τις προσευχές μας, που συνήθως βρίθουν από εγωισμό. Το δύσκολο μέρος ξεκινά εκεί όπου χρειάζεται να ερμηνευθούν μερικά φαινόμενα που έρχονται σε αντίθεση με την έμφυτη καλοσύνη του. Για παράδειγμα, εφόσον έχουμε να κάνουμε με έναν ελεήμονα Θεό, για ποιό λόγο υπάρχουν αρρώστιες, πόλεμοι και τόσες δυστυχίες; Θα πει κανείς πως οι πόλεμοι είναι επιλογή των ανθρώπων και θα έχει δίκιο αλλά, δυστυχώς, στους πολέμους σκοτώνονται κυρίως εκείνοι που δεν τους επέλεξαν. Το πράγμα δυσκολεύει περισσότερο ακόμα όταν κανείς σκεφτεί φιλοσοφικά και όχι πρακτικά, όπως στο παραπάνω παράδειγμα. Ποιά είναι η υπόσταση του κακού; Εφόσον ο Θεός είναι δημιουργός των πάντων, πρέπει να το δημιούργησε. Αλλά, ταυτόχρονα, είναι κι ένας καλοσυνάτος γέροντας που δεν το κατανοεί μιας και δεν είναι στη φύση του, άρα αποκλείεται να είναι ο δημιουργός του.
Θα μπορούσαμε να γεμίσουμε πολλές σελίδες με παρόμοια ερωτήματα, από τα απλούστερα έως τα συνθετότερα αλλά οι απαντήσεις μας δυστυχώς θα περιείχαν πολύ περισσότερα ερωτηματικά παρά τελείες και παύλες. Ποιά μπορεί να είναι η αιτία ή οι αιτίες της άγνοιάς μας αυτής; Καταρχήν η ίδια η φύση του Θείου, που στην ολότητά της είναι ακατάλυπτη στο επίπεδό μας. Όπως έλεγε και κάποιος αρχαίος, "ο τι Θεός ή μη Θεός ή το μέσον, τις φης ερευνήσας βροτών;" Ωστόσο, ένα σημαντικό μέρος των αποριών μας θα λυνόταν εάν κατανοούσαμε ότι αποτελούν επακόλουθα του ανθρωπομορφισμού του Θείου.
Δημιουργώντας έναν Θεό κατ' εικόνα του ανθρώπου, είμαστε αναγκασμένοι αφενός να του προσδώσουμε ανθρώπινη μορφή, αφετέρου να τον φορτώσουμε και με όλα τα ανθρώπινα ελαττώματα και προτερήματα. Ο Θεός που φτιάχνουμε με αυτό τον τρόπο, θα δείχνει συμπάθειες και αντιπάθειες, θα οργίζεται, θα δείχνει έλεος, θα φέρνει πόλεμο αλλά και ειρήνη, θα ζηλεύει και θα φθονεί, θα αγαπά και θα θυσιάζεται, θα είναι λογικός αλλά και παράλογος. Μια απλή ανάγνωση της Παλαιάς Διαθήκης, θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε όλα τα παραπάνω στοιχεία του Θεού αν και, όπως έχουμε πει, το σημαντικό αυτό βιβλίο κρύβει περισσότερα μυστικά από όσα φαντάζεται ο ψάλτης που το διαβάζει την Κυριακή στη Λειτουργία.
Δεν είμαι από εκείνους που τα βλέπουν όλα μαύρα. Κατανοώ την ανάγκη δημιουργίας του ανθρωπομορφικού μοντέλου της Θεότητας με όλα του τα ελαττώματα. Καλώς ή κακώς δεν είναι όλοι οι άνθρωποι έτοιμοι να προσπαθήσουν να διαλογιστούν έναν Θεό που δεν είναι σε τίποτα άνθρωπος με την έννοια που νομίζουμε. Στην πραγματικότητα, ο Θεός που έχουμε δημιουργήσει είναι ένας πολύ κακός άνθρωπος που γίνεται καλός ανάλογα με το εάν εκείνο που συμβαίνει είναι προς όφελός μας. Είναι ένας Θεός που δείχνει τα δόντια του όταν δεν μας κάνει το χατήρι και ένας πολυεύσπλαχνος γέροντας όταν "εισακούει" τις προσευχές μας.
Αν ο ανθρωπομορφισμός είναι το πρώτο μάθημα που μας διδάσκεται για το Θεό, οφείλουμε γρήγορα να το αφήσουμε πίσω μας. Η απεραντοσύνη του Θεού δεν χωράει στο πεπερασμένο του εγκεφάλου μας.
Μια πολύ καλή "αντίληψη" περί της Θεότητας, ισορροπημένη και δίχως δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις προσφέρει η Καμπάλα η οποία, όπως και μερικά φιλοσοφικά συστήματα, δέχεται πως ο Θεός στην ολότητά του είναι ακατάληπτος και στο υπέρτατο επίπεδο κατανόησής του, απλησίαστο όμως κι αυτό από την ανθρώπινη διάνοια, ονομάζεται Εχεγιέ. Στη συνέχεια η κάθε θεϊκή εκπόρευση, δηλαδή εξελικτική φάση, ο ίδιος Θεός αποκτά διαφορετικό όνομα, με άλλα λόγια γίνεται αντιληπτή μια διαφορετική του ιδιότητα. Φανταστείτε, ας πούμε, τον πρίγκηπα Κάρολο της Βρετανίας, ο οποίος είναι επίσης πρίγκηπας της Ουαλίας και όταν πηγαίνει εκεί απευθύνεται στο λαό στη δική τους διάλεκτο. Το πρόσωπο είναι το ίδιο, οι ιδιότητές του αλλάζουν. Ο Εχεγιέ γίνεται Ελ Σαντάι, Ελοϊμ Γκιμπόρ, Σαντάι Ελ Χάι, Ελοϊμ Σαμπαώθ κ.α
Η κάθε εκπόρευση έχει διπλή όψη και πρέπει να βρίσκεται σε ισορροπία με την προηγούμενη και την επόμενη, διαφορετικά διαταράσσεται η Δύναμη και τα αποτελέσματα είναι ολέθρια. Έτσι η επιείκια του Χέσεντ οφείλει να βρίσκεται σε ισορροπία με την αυστηρότητα του Γκεβούρα, διαφορετικά το προτέρημα γίνεται ελάττωμα. Εξαίρεση αποτελούν το Κέτερ και το Χόχμα, στα οποία δεν υπάρχει αντίστοιχο ελάττωμα.
Μέσα από την Καμπάλα, καταλαβαίνει κανείς ότι στο υλικό επίπεδο ο άνθρωπος είναι αναγκαστικά δέσμιος των νόμων που το διέπουν. Οι νόμοι αυτοί έχουν θεσπιστεί από το Θεό, δεν αναιρούνται ούτε από τον ίδιο και οι νόμοι αυτοί δεν είναι ο Θεός αλλά μια από τις εκφάνσεις του. Αποτελεί λάθος, με λίγα λόγια η ταύτιση του Θεού με μια γενική και αόριστη Δύναμη, όπως πιστεύουν ορισμένοι. Ο Θεός δεν είναι ούτε η Βαρύτητα ούτε τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία και οι πυρηνικές δυνάμεις.
Από τη μελέτη και το διαλογισμό πάνω στο Δέντρο της Ζωής, γίνεται κατανοητό ότι ο Θεός - πατέρας, αντανακλάται στον Υιό και, σε ό,τι αφορά στη χριστιανική παράδοση, διαμέσου του Αγίου Πνεύματος, στον ίδιο τον άνθρωπο, ο οποίος είναι η εκδήλωση του Πατέρα Θεού στο μορφικό επίπεδο. Επομένως, είναι διαμέσου καθρεφτών που μπορούμε να δούμε ένα μέρος της εκδήλωσης της Θεότητας. Τέτοιοι καθρέφτες είναι ο άνθρωπος και ολόκληρη η υλική φύση, ενώ για τους πιο προχωρημένους η εστίαση του ψυχικού τους καθρέφτη τους δείχνει αντανακλάσεις υψηλότερων επιπέδων και η προσέγγιση του Θείου γίνεται σε υψηλότερο και ουσιαστικότερο βαθμό.